Τούρκοι και Ενετοί...

Α΄ Τουρκο­κρα­τί­α 1458-1685)

Το 1458 κα­τα­λαμ­βά­νε­ται η Πε­λο­πόν­νη­σος α­πό τους Τούρ­κους.
Οι Τούρ­κοι κα­τά την κυ­ριαρ­χί­α τους στην Πε­λο­πόν­νη­σο εί­χαν ε­πι­τρέ­ψει την αυ­το­διοί­κη­ση των Ελ­λή­νων και δεν πε­ριό­ρι­ζαν την θρη­σκευ­τι­κή ε­λευ­θε­ρί­α. Ό­μως το σκλη­ρό γαιο­κτη­τι­κό κα­θε­στώς και η βα­ριά φο­ρο­λο­γί­α που ε­πέ­βα­λαν, δη­μιούρ­γη­σαν ά­σχη­μες συν­θή­κες δια­βί­ω­σης.
Πη­γές για τις συν­θή­κες που ε­πι­κρα­τού­σαν κα­τά την Α΄ Τουρ­κο­κρα­τί­α και κυρί­ως της πε­ριο­χής μας δεν υ­πάρ­χουν. Η μό­νη πη­γή έρ­χε­ται α­πό χει­ρό­γρα­φο με χρο­νο­λο­γί­α 1793, του Εμ­μα­νου­ήλ Σκαρ­πέ­τη ε­μπό­ρου, το ο­ποί­ο σώ­ζε­ται στη Μο­νή Ταξιαρ­χών Αι­γί­ου που α­να­φέ­ρει ό­τι γεν­νή­θη­κε στην Α­ρά­χο­βα το 1748.
Στο χει­ρό­γρα­φο αυ­τό ο Εμ­μ. Σκαρ­πέ­της γρά­φει ό­τι το χω­ριό Α­ρά­χο­βα την ε­πο­χή ε­κεί­νη (της Α΄ Τουρ­κο­κρα­τί­ας) ή­ταν ι­διο­κτη­σί­α κά­ποιας Σουλ­τά­νας και α­πο­κα­λεί­το και «Σουλ­τά­να».
Σε χει­ρό­γρα­φο του 1572 α­να­φέ­ρε­ται ό­τι το φθι­νό­πω­ρο του 1452 ο στρα­τη­γός Μουράτ β΄- Του­ρα­χάν, προ­έ­βη σε διώ­ξεις και σφα­γές του πλη­θυ­σμού της Πε­λο­πον­νήσου. Τό­τε οι κά­τοι­κοι του Δια­κο­πτού και της Πο­τα­μιάς α­νέ­βη­καν στο Πε­τρούχι έ­να α­πό­το­μο και βρα­χώ­δες βου­νό για να προ­στα­τευ­τούν. Εί­χαν φτιά­ξει ξύλι­νες σκά­λες για να α­νε­βο­κα­τε­βαί­νουν και έ­να ξύ­λι­νο γε­φύ­ρι για να περ­νούν α­πό το μι­κρό στο με­γά­λο Πε­τρού­χι.
Α­πό έγ­γρα­φο του Με­γά­λου Σπη­λαί­ου το 1688 φαί­νε­ται κά­ποιος Ιω­άν­νης ... του Βε­λισα­ρί­ου α­πό τις Κλου­κί­νες που ζη­τού­σε ε­λε­η­μο­σύ­νη για την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση της γυ­ναί­κας του και των παι­διών του που ο­φει­λό­ταν στην α­δυ­να­μί­α του να κατα­βά­λει τον κε­φα­λι­κό φό­ρο.
Ε­πί­σης σε έγ­γρα­φο του Μεγ. Σπη­λαί­ου το 1636 α­να­φέ­ρε­ται ό­τι στο Λι­βά­δι και στη Σε­λιά­να έ­πε­σε πα­νού­κλα.
Στο μο­να­στή­ρι των Α­γί­ων Α­πο­στό­λων κά­τω α­πό τοι­χο­γρα­φί­α του κα­θο­λι­κού της Μο­νής, ο Ιε­ρο­διά­κο­νος Χρι­στό­δου­λος Βα­σι­λό­που­λος ση­μειώ­νει το 1646 : «ε­κείνον κε­ρον ε­γι­νε/με­γά­λο κα­κό....ο­λα τά χρι­ςια­νι­κα.... κ(αί) ε­μαρ­τι­ρι­σαν (;)....» Η σημεί­ω­ση αυ­τή τώ­ρα δεν υ­πάρ­χει λό­γω κα­τα­στρο­φής της. Ά­ρα­γε εν­νο­εί την ε­ξά­πλω­ση της ε­πι­δη­μί­ας ή άλ­λα ση­μα­ντι­κά γε­γο­νό­τα. Ό­πως και να ΄χει εί­ναι προ­φανές πό­σο δύ­σκο­λες ή­σαν οι συν­θή­κες δια­βί­ω­σης των κα­τοί­κων της πε­ριο­χής κα­τά την Α΄ Τουρ­κο­κρα­τί­α.
Ε­πα­να­στα­τι­κά κι­νή­μα­τα
Κα­τά το διά­στη­μα της Α΄ Τουρ­κο­κρα­τί­ας οι Έλ­λη­νες της Πε­λο­πον­νή­σου ζού­σαν συ­νε­χώς με το ό­ρα­μα της α­πε­λευ­θέ­ρω­σης και έ­γι­ναν πολ­λά ε­πα­να­στα­τι­κά κι­νή­μα­τα. Το 1459 με το Θω­μά Πα­λαιο­λό­γο που πο­λιόρ­κη­σε και κα­τέ­λα­βε την Πά­τρα για να νι­κη­θεί αρ­γό­τε­ρα α­πό το Μω­ά­μεθ Β΄. Το 1463 ο Μι­χα­ήλ Ράλ­λης και ο Πέ­τρος Μπού­ας μα­ζί με τους Ε­νε­τούς οι ο­ποί­οι ε­γκα­τέ­λει­ψαν τους Έλ­λη­νες στην α­γριό­τη­τα των Τούρ­κων. Το 1532 με τον Α­ντρέ­α Ντό­ρια κα­τέ­λα­βαν την Πά­τρα, την Κο­ρώ­νη, Ρί­ο και Α­ντίρ­ριο, που για μια άλ­λη φο­ρά ε­γκα­τα­λεί­φθη­καν α­πό τους Ε­νε­τούς στο έ­λε­ος των Τούρ­κων. Το 1571 με τη Ναυ­μα­χί­α της Ναυ­πά­κτου. Το 1612 με το Δού­κα το Νέ­βερ.
Ε­νε­το­κρα­τί­α 1687-1715 Οι κά­τοι­κοι ελ­πί­ζο­ντας σε καλ­λί­τε­ρες συν­θή­κες δια­βί­ω­σης α­πό των Τούρ­κων βο­ή­θη­σαν τους Ε­νε­τούς και κα­τέ­λα­βαν την Πε­λο­πόν­νη­σο το 1687.
Οι Ε­νε­τοί διαί­ρε­σαν την χώ­ρα σε τέσ­σε­ρις ε­παρ­χί­ες οι ο­ποί­ες υ­πο­διαι­ρέ­θηκαν σε 23 territorii με­τα­ξύ των ο­ποί­ων των Κα­λα­βρύ­των και της Βο­στί­τσας (Αί­γιο). Για τα υ­πάρ­χο­ντα χω­ριά που υ­πά­γο­νται στο τμή­μα Κα­λα­βρύ­των υ­πάρ­χουν πλη­ρο­φορί­ες στο πε­ρι­γρα­φι­κό έρ­γο του κα­θο­λι­κού Ιε­ρέ­α Pier’ Antonio Pacifiko το 1700 που συ­να­ντάμε τα ε­ξής: Α­ρά­χο­βα, Αρ­φα­ρά, Κά­τω Πο­τα­μιά, Κλου­κί­νες, Ζα­ρού­χλα, Πε­ρι­στέ­ρα, Περι­θώ­ρι, Πο­τα­μιά, Σι­νε­βρό, Αγ. Βαρ­βά­ρα, Σε­λιά­να, Σβυ­ρού, Βα­λι­μή, Βλο­βο­κά, Βερ­σο­βά, Α­γρί­δι Με­σορ­ρού­γι, Βερ­γου­βί­τσα, Βου­νά­κι, Σό­λο.
Αυ­τή εί­ναι και η πρώ­τη ε­πί­ση­μη α­να­φο­ρά της Βερ­γου­βί­τσας.
Οι Ε­νε­τοί για να αυ­ξή­σουν τον πλη­θυ­σμό της Πε­λο­πον­νή­σου και για την ε­ντατι­κό­τε­ρη καλ­λιέρ­γεια της γης ορ­γά­νω­σαν την με­τα­φο­ρά 6000 πε­ρί­που Στε­ρε­ο­ελλα­δι­τών γε­ωρ­γών στην Πε­λο­πόν­νη­σο. Υ­πάρ­χουν πλη­ρο­φο­ρί­ες για την ε­γκα­τάστα­ση και στην πε­ριο­χή μας (Α­κρά­τα, Βα­λι­μή, Ζα­ρού­χλα, Πο­ρο­βί­τσα).
Αν λά­βου­με υπ‘ ό­ψιν την οι­κο­γε­νεια­κή πα­ρά­δο­ση των Ρο­ζέ­ων που λέ­ει για μετοί­κη­ση Ρο­ζέ­ων α­πό το Μέ­τσο­βο της Η­πεί­ρου στην Βερ­γου­βί­τσα, μπο­ρού­με να υπο­θέ­σου­με ό­τι την πε­ρί­ο­δο αυ­τή εί­ναι πιο πι­θα­νό να συ­νέ­βη.
Πλη­ρο­φο­ρί­ες για την πε­ριο­χή παίρ­νου­με α­πό έ­να πα­λαιό έγ­γρα­φο που έ­χει ως ε­ξής:
Τρι­πο­λι­τσά 16 Φλε­βα­ρί­ου 1722.
Με την πα­ρών φα­νε­ρώ­νω και ο­μο­λο­γώ ε­γώ ο Πα­ρα­σκευάς Κα­πη­νο­λό­γος, πως ε­πούλη­σα τα ή­μι­σά μου ρού­χα ό­που εί­χα πα­τρι­κά, εις την χώ­ρα ο­νο­μα­ζο­μέ­νη Σε­λιάνα, ά­νω χά­σια του Κα­λα­βρύ­του, α­μπέ­λια , χω­ρά­φια ... και σπι­τό­το­πο, τα ο­ποί­α είχε ο πο­τέ Στα­θά­κης α­γο­ρα­σμέ­να τα ε­πού­λη­σα του Κω­στα­ντή γγι­φό­ρου και Γιωργά­κη και Α­ντρέ­α, α­δέλ­φια γγι­φό­ροι ο­νο­μα­ζο­μέ­νοι, δια ριά­λια πε­νή­ντα ή 50 και να εί­ναι ή­δη (;) νοι­κο­κυ­ραί­οι οι ά­νω­θεν α­γο­ρα­σταί και στα ά­νω­θεν υ­πο­στα­τικά του ά­νω­θεν Πα­ρα­σκευά. Και ο Πα­ρα­σκευάς να εί­ναι α­πό­ξε­νος α­πό τα υ­πο­στατι­κά του και δια­βε­βαιών της α­λη­θεί­ας έ­γι­νε το πα­ρόν α­πό μαρ­τυ­ρί­ας και παρα­κα­λε­σά­ντων μαρ­τύ­ρων. Πα­ρα­σκευάς Κα­πη­νο­λό­γος βε­βαιώ­νω Πα­να­γιώ­της Πο­λυδε­ρό­που­λος μαρ­τυ­ρώ Στα­μέ­λος Πα­λαιο­λό­γος μαρ­τυ­τώ. Α­πό ό­νο­μα της Χά­ι­δως αδελ­φής του Πα­ρα­σκευά Κα­πη­νο­λό­γου.
Οι πλη­ρο­φο­ρί­ες που παίρ­νου­με α­πό το έγ­γρα­φο αυ­τό εί­ναι ό­τι η Σε­λιά­να και η Βερ­γου­βί­τσα ο­νο­μά­ζο­νταν α­πό τό­τε Χά­σια και συ­γκε­κρι­μέ­να άνω Χά­σια.
Β΄ Τουρ­κο­κρα­τί­α 1715-1821 Με την ε­πα­νε­γκα­τά­στα­ση των Τούρ­κων στην Πε­λο­πόν­νη­σο δεν α­ντέ­δρα­σαν κα­θό­λου οι κά­τοι­κοι λό­γω ό­τι οι Ε­νε­τοί κα­κο­με­τα­χει­ρί­ζο­νταν και κα­τα­πί­ε­ζαν τους κα­τοί­κους. Πολ­λοί α­πό τους πρό­κρι­τους και η­γού­με­νοι μονα­στη­ριών έ­στει­λαν α­ντι­προ­σώ­πους στους Τούρ­κους για να δη­λώ­σουν την υ­ποτα­γή τους.
Διοί­κηση ε­πί β΄ Τουρ­κο­κρα­τί­ας Κα­τά την β΄ Τουρκο­κρα­τί­α η πε­ριο­χή υ­πά­χθη­κε διοι­κη­τι­κά στο Βι­λα­έ­τι Κα­λα­βρύ­των. Η ε­παρ­χία Κα­λα­βρύ­των διαι­ρεί­το σε τέσ­σε­ρα σέ­μπτια. Έ­να α­πό αυ­τά ή­ταν των Χα­σί­ων. {Χά­σια ο­νο­μά­στη­κε η πε­ριο­χή μας α­πό την Τουρ­κι­κή λέ­ξη ΄khass΄ η ο­ποί­α χρη­σι­μο­ποιεί­το για την δή­λω­ση στρα­τιω­τι­κών φέ­ου­δων που α­πέ­φε­ραν ε­τη­σί­ως ει­σό­δημα 100.000 ά­σπρων και φο­ρο­λο­γι­κά υ­πά­γο­νταν κατ΄ ευ­θεί­αν στο Σουλ­τά­νο.
Συνα­ντού­με α­κό­μα και στους μετε­πα­να­στα­τι­κούς χρό­νους την ο­νο­μα­σί­α Χά­σια σε διά­φο­ρα έγ­γρα­φα. ο Πε­τρό­μπε­ης Μαυ­ρο­μι­χά­λης σε δια­τα­γή του προς τον Σωτ. Θε­ο­χα­ρό­που­λο το 1823 έγ­ρα­φε : ¨με τους στρα­τιώ­τες σου του τμή­μα­τος των Χα­σί­ων … να με­τα­βείς εις την ε­παρ­χί­αν Γα­στού­νης¨. Ε­πί­σης πολ­λά συμ­βό­λαια και α­πο­φά­σεις δι­κα­στι­κές α­να­φέ­ρουν τη Βερ­γου­βί­τσα πε­ριο­χή των Χα­σί­ων.}
Στο σέ­μπτι των ά­νω Χα­σί­ων ό­πως α­να­φέ­ρα­με και πα­ρα­πά­νω, υ­πα­γό­ταν και η Βερ­γου­βί­τσα.
Οι Τούρ­κοι, ό­πως και στην Α‘ Τουρ­κο­κρα­τί­α, ε­πέ­τρε­ψαν την αυ­το­διοί­κη­ση των Ελ­λή­νων. Κά­θε χω­ριό ε­ξέ­λε­γε τους δη­μο­γέ­ρο­ντες οι ο­ποί­οι συ­νέρ­χο­νταν σε επαρ­χια­κή συ­νέ­λευ­ση και ε­ξέ­λε­γαν τους ε­παρ­χια­κούς προ­ε­στώ­τες. Ως δη­μο­γέρο­ντες ό­πως προ­κύ­πτει α­πό δη­μό­σιο έγ­γρα­φο με η­με­ρο­μη­νί­α 23 Ια­νουα­ρί­ου 1828 φαί­νο­νται οι Πα­πα-Χρή­στος Ρόζος, για τον ο­ποί­ο θα α­να­φερ­θού­με πα­ρα­κά­τω, και ο Α­ναγνώ­στης Ρό­ζος.
Οι δη­μο­γέ­ρο­ντες ή­σαν υ­πεύ­θυ­νοι για την πε­ρι­φρού­ρη­ση των συμ­φε­ρό­ντων της κοι­νό­τη­τας και για την ι­κα­νο­ποί­η­ση των φο­ρο­λο­γι­κών α­παι­τή­σε­ων του κα­τα­κτη­τή. Γε­γο­νός α­ναμ­φι­σβή­τη­το εί­ναι ό­τι πολ­λοί α­πό αυ­τούς βρέ­θη­καν με με­γά­λες ι­διο­κτη­σί­ες και συ­γκέ­ντρω­ναν πλού­το που προ­ερ­χόταν α­πό τον ι­δρώ­τα των κα­τα­πιε­σμέ­νων συ­μπα­τριω­τών τους. Η πο­λύ δυ­σβά­στα­χτη φορο­λο­γί­α εί­χε α­ντί­κτυ­πο στην οι­κο­νο­μι­κή και κοι­νω­νι­κή ζω­ή του τό­που. Απ‘ αυτό μπο­ρεί να ε­ξη­γη­θεί ό­τι πο­λύ ι­κα­νοί νέ­οι στρά­φη­καν προς τον μο­να­χι­σμό και αρ­κε­τοί με­τοί­κη­σαν.
Ο Εμ­μα­νου­ήλ Σκαρ­πέ­της σε χει­ρό­γρα­φό του α­να­φέ­ρει ό­τι το 1793 η Αρά­χο­βα εί­χε πολ­λούς κα­τοί­κους και βρι­σκό­ταν σε ευ­η­με­ρί­α, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι ό­μως α­πό τα α­βά­στα­χτα δο­σί­μα­τα με­τοί­κη­σαν σε άλ­λες πό­λεις και χώ­ρες. Ε­πί­σης στο ί­διο χει­ρό­γρα­φο πε­ρι­γρά­φει και το δρό­μο που ο­δη­γεί στο χω­ριό του: «.....α­ρι­στε­ρό­θεν τα Κο­λο­κυν­θιά­νι­κα, η Βερ­γο­βί­τσα, η Σε­λιά­να και ά­νω­θεν ταύτης το Σα­ρα­ντά­πη­χον, εί­τα το Πε­ρι­θώ­ριον, δε­ξιό­θεν δε η ρη­θεί­σα Πελ­λή­νη πόλις, ή­τοι η Βλο­βο­κά, το Αρ­φα­ρά, το Σι­νε­βρόν και η Βε­λά.......».
Τα Ορ­λω­φι­κά Ο Ελ­λη­νι­σμός πά­ντα εί­χε μέ­σα του α­ναμ­μέ­νη την φλό­γα για α­πε­λευ­θέ­ρω­ση και το 1770 βλέ­πο­ντας τον Ρω­σι­κό στό­λο που έ­φτα­νε στο Αι­γαί­ο με το Α­λέ­ξιο Ορ­λόφ παίρ­νο­ντας υ­πο­σχέ­σεις και εγ­γυ­ή­σεις α­πό τους Ρώ­σους για υ­πο­στή­ρι­ξη στον α­γώ­να τους για ε­λευ­θε­ρί­α, ε­ξε­γέρ­θη­κε. Αλ­λά για μια α­κό­μα φο­ρά ε­γκα­τα­λεί­φθη­κε. Για την κα­τα­στο­λή της ε­πα­νά­στ­σης αυ­τής οι Τούρ­κοι έ­στει­λαν 60.000 Αλ­βα­νούς οι ο­ποί­οι για εν­νέ­α χρό­νια λε­η­λα­τού­σαν την Πε­λο­πόν­νη­σο και α­πο­δε­κά­τι­σαν τον α­βο­ή­θητο πλη­θυ­σμό, κυ­νη­γώ­ντας α­κό­μα και τους Τούρ­κους της Πε­λο­πον­νή­σου. Α­πό α­πο­γρα­φή που έ­γι­νε κα­τό­πιν εί­χε μειω­θεί ο πλη­θυ­σμός της Πε­λο­πον­νή­σου κα­τά 100.000 .
Ό­ταν οι Αρ­βα­νί­τες λε­η­λά­τη­σαν τα χω­ριά της πε­ριο­χής μας πε­ρί το 1771, οι κά­τοι­κοι σκόρ­πι­σαν στις σπη­λιές και στη γύ­ρω πε­ριο­χή. Η Μαυ­ρο­σπη­λιά που βρί­σκε­ται στο βου­νό Ευ­ρω­στί­να πά­νω α­πό τη Βερ­γου­βί­τσα προ­σέ­φε­ρε προστα­σί­α στους κα­τοί­κους οι οποίοι εί­χαν κτί­σει τεί­χος στην εί­σο­δό της. Α­κό­μα και σή­με­ρα σώ­ζε­ται μέ­ρος του τεί­χους. Λί­γα μέ­τρα α­ρι­στε­ρά της σπη­λιάς υ­πάρ­χει υ­πό­γεια πη­γή που την χρη­σι­μο­ποιού­σαν οι κά­τοι­κοι. Λέ­γε­ται ό­τι η σπη­λιά τό­τε δεν φαι­νό­ταν λό­γω των πυ­κνών πεύ­κων που υ­πήρ­χαν στην πλα­γιά. Τώ­ρα με λί­γη πα­ρα­τη­ρη­τι­κό­τη­τα μπο­ρού­με να δια­κρί­νου­με α­πό το χω­ριό τα υ­πο­λείμ­μα­τα του τεί­χους που υ­πήρ­χε σχε­δόν ο­λό­κλη­ρο μέ­χρι το 1940 πε­ρί­που το ο­ποί­ο γκρέ­μι­σαν τσο­πά­νη­δες για να βά­ζουν μέ­σα τα ζώ­α.
Με­ρι­κά χρό­νια αρ­γό­τε­ρα πε­ρί τα 1780 ό­ταν ε­ξο­ντώ­θη­καν οι Αρ­βα­νί­τες α­πό Τούρ­κους και Έλ­λη­νες μα­ζί, οι κά­τοι­κοι της Βερ­γου­βί­τσας ξα­νά­χτι­σαν τα σπί­τια τους στη ση­με­ρι­νή τους θέ­ση. Το χω­ριό φτιά­χτη­κε σε διά­φο­ρα ε­πίπε­δα και έ­γι­ναν μι­κρές γει­το­νιές. Σε με­ρι­κές απ΄ αυ­τές έ­δω­σαν ο­νό­μα­τα, ό­πως ‘Ρο­ζιά­νι­κα’ α­πό τους Ρο­ζέ­ους, ‘Κα­ρα­μπα­σιά­νι­κα’ α­πό τους Κα­ρα­μπά­ση­δες Γιωρ­γου­λιά­νι­κα α­πό τους Γιωρ­γού­λη­δες, Δη­μέ­ϊ­κα, Πλα­κιώ­τι­κα, για­τί εί­χε πο­λύ πέ­τρα, ‘Φρα­γκιά­νι­κα’ αρ­χαί­α το­πο­θε­σί­α κ.ά.